Marie Curie

Marie Skłodowska-Curie
Curie vào khoảng năm 1920
Sinh	Maria Salomea Skłodowska (1867-11-07)7 tháng 11 năm 1867 Warszawa, Vương quốc Ba Lan, Đế quốc Nga[1]
Mất	4 tháng 7 năm 1934(1934-07-04) (66 tuổi) Passy, Haute-Savoie, Pháp
Nguyên nhân mất	Suy tủy xương[2]
Tư cách công dân	Ba Lan (theo nơi sinh) Pháp (theo hôn nhân)
Trường lớp	Đại học Paris ESPCI[3]
Nổi tiếng vì	Tiên phong nghiên cứu về phóng xạ Phát hiện poloni và radi
Phối ngẫu	Pierre Curie (cưới 1895⁠–⁠1906)
Con cái	Irène Ève
Giải thưởng	Giải Nobel Vật lý (1903) Huy chương Davy (1903) Huy chương Matteucci (1904) Giải Acton (1907) Huy chương Elliott Cresson (1909) Huy chương Albert (1910) Giải Nobel hóa học (1911) Giải Willard Gibbs (1921) Giải Cameron về Trị liệu của Đại học Edinburgh (1931)
Sự nghiệp khoa học
Ngành	Vật lý hóa học
Nơi công tác	Đại học Paris Institut du Radium École Normale Supérieure Viện Hàn lâm Y khoa Pháp Ủy ban quốc tế về Hợp tác trí tuệ
Luận án	Recherches sur les substances radioactives (Nghiên cứu chất phóng xạ) (1903)
Người hướng dẫn luận án tiến sĩ	Gabriel Lippmann
Các nghiên cứu sinh nổi tiếng	André-Louis Debierne Ladislas Goldstein Émile Henriot Irène Joliot-Curie Óscar Moreno Marguerite Perey Francis Perrin
Chữ ký
Chú thích
Bà là người duy nhất thắng giải Nobel ở hai lĩnh vực khoa học.

Vật lý hiện đại
${\displaystyle {i\hbar {\frac {\partial }{\partial t}}\Psi (\mathbf {r} ,\,t)={\hat {H}}\Psi (\mathbf {r} ,\,t)}}$ Phương trình Schrödinger
Lịch sử vật lý hiện đại
Người khởi xướng Max Planck  · Albert Einstein
Các ngành Cơ học lượng tử QCD QED Có học thống kê lượng tử Vật lý chất rắn Vật lý hạt nhân Vật lý hạt · Vật lý nguyên tử Thuyết tương đối rộng · Thuyết tương đối hẹp
Khoa học gia Röntgen · Becquerel · Lorentz · Planck · Curie · Wien · Skłodowska-Curie · Sommerfeld · Rutherford · Soddy · Onnes · Einstein · Wilczek · Born · Weyl · Bohr · Schrödinger · de Broglie · Laue · Bose · Compton · Pauli · Walton · Fermi · Waals · Heisenberg · Dyson · Zeeman · Moseley · Hilbert · Gödel · Jordan · Dirac · Wigner · Hawking · P.W Anderson · Thomson · Poincaré · Wheeler · Laue · Penrose · Millikan · Nambu · von Neumann · Higgs · Hahn · Feynman · Lee · Lenard · Salam · 't Hooft · Bell · Gell-Mann · J. J. Thomson  · Raman · Bragg · Bardeen · Shockley · Chadwick · Lawrence
x t s

Vật lý hạt nhân
Nucleus • Nucleons (Proton, Neutron) • Lực hạt nhân • Phản ứng hạt nhân
Mô hình hạt nhân Giọt chất lỏng • Mô hình vỏ hạt nhân • Mô hình boson tương tác Phương pháp theo nguyên lý đầu
Phân loại hạt nhân Đồng vị – bằng Z Isobars – bằng N Đồng neutron – bằng N Isodiapher – bằng N − Z      Đồng phân – bằng tất cả các số trên Hạt nhân gương – Z ↔ N Ổn định • Số kỳ diệu • Chẵn/lẻ • Quầng
Sự ổn định hạt nhân Năng lượng liên kết • Tỷ lệ p-n • Đường nhỏ giọt hạt nhân • Đảo ổn định • Thung lũng ổn định • Hạt nhân ổn định
Phân rã phóng xạ Phân rã alpha • Phân rã beta (2β (0v), β+) • Bắt giữ electron • Đồng phân (Tia gamma • Chuyển đổi đồng phân) • Phân hạch tự phát • Phân rã cụm • Phát xạ neutron • Phát xạ proton Năng lượng phân rã • Chuỗi phân rã • Sản phẩm phân rã • Radiogenic nuclide
Phân hạch hạt nhân Tự phát • Sản phẩm (Phá vỡ cặp) • Quang phân hạch
Các quá trình bắt giữ Electron (2×) • Neutron (s • r) • Proton (p • rp)
Quá trình năng lượng cao Sự vỡ vụn (bởi tia vũ trụ) • Quang phân rã
Tổng hợp hạt nhân và vật lý thiên văn hạt nhân Phản ứng tổng hợp hạt nhân Quy trình: Tổng hợp sao • Vụ Nổ Lớn • Siêu tân tinh Hạt nhân: Nguyên thủy • Vũ trụ • Tổng hợp
Vật lý hạt nhân năng lượng cao Plasma Quark-Gluon • RHIC • LHC
Nhà khoa học Alvarez Becquerel • Bethe • A. Bohr • N. Bohr • Chadwick • Cockcroft • Ir. Curie • Fr. Curie • Pi. Curie • Skłodowska-Curie • Davisson • Fermi • Hahn • Jensen • Lawrence • Mayer • Meitner • Oliphant • Oppenheimer • Proca • Purcell • Rabi • Rutherford • Soddy • Strassmann • Świątecki • Szilárd • Teller • Thomson • Walton • Wigner
Cổng thông tin Vật lý  Thể loại
x t s

Maria Salomea Skłodowska-Curie (tiếng Ba Lan: [ˈmarja salɔˈmɛa skwɔˈdɔfska kʲiˈri] ^ⓘ; nhũ danh Skłodowska; 7 tháng 11 năm 1867 – 4 tháng 7 năm 1934), thường được biết đến với cái tên đơn giản là Marie Curie (/ˈkjʊəri/ KURE-ee,^[4] tiếng Pháp: [maʁi kyʁi]), là một nhà vật lý và hóa học người Ba Lan, chủ nhân của nghiên cứu tiên phong về phóng xạ. Bà là người phụ nữ đầu tiên đoạt giải Nobel, người đầu tiên hai lần đoạt giải Nobel và là người duy nhất giành giải Nobel ở hai lĩnh vực khoa học. Chồng bà, ông Pierre Curie là người đồng đoạt giải Nobel đầu tiên của bà, biến họ trở thành cặp vợ chồng đầu tiên đoạt giải Nobel và khởi xướng di sản gia đình Curie của 5 giải Nobel. Năm 1906, bà là người phụ nữ đầu tiên trở thành giáo sư tại Đại học Paris.^[5]

Bà sinh ra ở Warszawa, lúc ấy nằm ở Vương quốc Ba Lan, một phần của Đế quốc Nga. Bà học tại Đại học Bay bí mật của Warszawa và bắt đầu thực tập khoa học thực tế tại Warszawa. Năm 1891, ở tuổi 24, bà theo chị gái Bronisława đến học ở Paris, nơi bà có được bằng cao hơn và tiến hành công trình khoa học tiếp theo của mình. Năm 1895, bà kết hôn với nhà vật lý người Pháp Pierre Curie; bà đã chia chung giải Nobel Vật lý năm 1903 với ông và nhà vật lý Henri Becquerel vì công trình tiên phong trong việc phát triển lý thuyết về "phóng xạ" – một thuật ngữ do bà đặt ra.^[6][7] Năm 1906, Pierre Curie tử vong trong một vụ tai nạn do bị xe ngựa tông phải trên đường phố Paris. Marie đoạt giải Nobel Hóa học năm 1911 nhờ phát hiện ra các nguyên tố poloni và radi, sử dụng những kỹ thuật mà bà phát minh ra để tách được đồng vị phóng xạ. Dưới sự chỉ đạo của bà, những nghiên cứu đầu tiên trên thế giới đã được tiến hành nhằm điều trị các khối u bằng sử dụng đồng vị phóng xạ. Bà thành lập Viện Curie ở Paris năm 1920, và Viện Curie ở Warszawa năm 1932; cả hai hiện vẫn là những trung tâm nghiên cứu y học lớn. Trong Thế chiến thứ nhất, bà đã phát triển những thiết bị chụp X-quang di động để cung cấp dịch vụ X-quang cho bệnh viện dã chiến.

Mặc dù là một công dân Pháp, Marie Skłodowska Curie (sử dụng cả hai họ)^[8][9] không bao giờ đánh mất ý thức về bản sắc Ba Lan của mình. Bà dạy các con gái tiếng Ba Lan và đưa chúng đến thăm Ba Lan.^[10] Bà đặt tên cho nguyên tố hóa học đầu tiên mà mình phát hiện ra là poloni, theo tên quê hương của mình.^[a] Marie Curie qua đời năm 1934, ở tuổi 66, tại viện điều dưỡng Sancellemoz ở Passy (Haute-Savoie), Pháp vì mắc suy tủy xương, mà nguyên nhân có thể là do tiếp xúc với bức xạ trong quá trình nghiên cứu khoa học và trong công việc phóng xạ tại bệnh viện dã chiến trong Thế chiến I.^[12] Ngoài giải Nobel, bà còn nhận được nhiều giải thưởng và tri ân khác; năm 1995, bà trở thành người phụ nữ đầu tiên được chôn cất vì công lao của chính mình tại Panthéon ở Paris,^[13] và Ba Lan tuyên bố năm 2011 là Năm Marie Curie trong Năm hóa học quốc tế. Bà là đối tượng của nhiều tác phẩm tiểu sử.

1. ^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên nobelprize
2. ^ “Marie Curie profile”. nationalstemcellfoundation (bằng tiếng Anh). Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 5 năm 2022. Truy cập ngày 16 tháng 7 năm 2022.
3. ^ “ESPCI Paris : Prestige”. www.espci.fr. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 9 năm 2017. Truy cập ngày 26 tháng 12 năm 2022.
4. ^ Jones, Daniel (2011). Roach, Peter; Setter, Jane; Esling, John (biên tập). Cambridge English Pronouncing Dictionary (ấn bản 18). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-15253-2.
5. ^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên Madame Curie's Passion
6. ^ “The Discovery of Radioactivity” [Phát hiện phóng xạ]. Berkeley Lab (bằng tiếng Anh). Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 11 năm 2015. Truy cập ngày 11 tháng 7 năm 2023. The term radioactivity was actually coined by Marie Curie [...].
7. ^ “Marie Curie and the radioactivity, The 1903 Nobel Prize in Physics” [Marie Curie và phóng xạ, Giải Nobel Vật lý 1903]. nobelprize.org (bằng tiếng Anh). Bản gốc lưu trữ ngày 30 tháng 7 năm 2018. Truy cập ngày 11 tháng 7 năm 2023. Marie called this radiation radioactivity—"radio" means radiation.
8. ^ Xem phần chữ ký của "M. Skłodowska Curie" trong hộp thông tin.
9. ^ Giải Nobel hóa học (1911) của bà được đề tên "Marie Sklodowska Curie" File:Marie Skłodowska-Curie's Nobel Prize in Chemistry 1911.jpg.
10. ^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên goldsmith
11. ^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên independence
12. ^ “The Genius of Marie Curie: The Woman Who Lit Up the World” [Thiên tài Marie Curie: Người phụ nữ thắp sáng thế giới] (bằng tiếng Anh). BBC. Bản gốc lưu trữ ngày 20 tháng 7 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 7 năm 2023.
13. ^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên nytimes

Lỗi chú thích: Đã tìm thấy thẻ <ref> với tên nhóm “lower-alpha”, nhưng không tìm thấy thẻ tương ứng <references group="lower-alpha"/> tương ứng, hoặc thẻ đóng </ref> bị thiếu